In 2023 duiken we opnieuw in een genre dat we in onze thematische reeks onder de noemer 'muziek zonder tijd en zonder einde en begin' scharen. We betreden verschillende werelden, waarin de bijzondere verhouding tussen ruimte en tijd bijna fysiek tastbaar wordt. De muziek waar de tijd lijkt stil te staan vertelt meestal geen lineair verhaal. Bekende vormen en structuren waarin we als het ware verhalend bij de hand genomen worden met de presentatie van een thema, een tegenthema een ontwikkeling en een climax lijken vervangen door muziek die stilstaat. Muziek die stil lijkt te staan kan muziek zijn die bestaat uit continue geagiteerde herhaling van langzaam verschuivende patronen. Maar ook kan het muziek zijn waarin de leegte, de ruimte tussen de noten, een belangrijke pijler vormt.
Het is muziek waar de termen als trance of meditatie op van toepassing lijken te zijn. Ontegenzeggelijk is het een genre dat veel luisteraars aan zich bindt, neoklassieke avonden worden voor bezoekers bijna een soort ritueel. Zou onze tijd waarin religie steeds verder naar de achtergond verdwijnt, de kunst onze hang naar spiritualiteit vervullen?
De lengte van de composities van Morton Feldman is vaak omgekeerd evenredig met het 'notenmateriaal'. Om iets van de muziek van Feldman te kunnen begrijpen wijst Feldman zelf ons op het werk van schilders van de New Yorkse school, Jackson Pollock en Mark Rothko.
Een groot aantal abstract expressionistische schilderijen van Rothko hebben een zodanig formaat dat je je als kijker omhuld weet door het doek. De paralellen met de zoëven ge- noemde fysieke ruimte die klank kan innemen lijken evident. Het is hoe klanken, kleuren en stilte je kunnen omhullen. Rothko schreef: We leven in een tijd van geldzucht, consumptie, maniakale behoeftebevrediging. Maar één fenomeen onttrekt zich aan die conflicten, en dat is de stilte. Silence is so accurate.’
In dit verband is er ook nog een interessante parallel tussen ‘lege’, harmonisch spaarzame tastbare muziek en beeldende kunst in het werk van de Britse kunstenaar Rachel Whiteread. Zij kreeg bekendheid door het afgieten van ‘negatieve’ ruimtes, dat wil zeggen, ze maakte de lege ruimte van een kamer zichtbaar door deze als massieve sculptuur te presenteren. Het monumentale werk ‘Ghost’ is onderdeel van één van deze tastbare leegtes.
Oordeelt u zelf wat de werken van Hans Otte, Morton Feldman en John Adams gemeen hebben.
Bekijk alle concerten binnen dit thema